Plon i jakość ziarna zależą od przedplonu

Zboża bardzo silnie reagują na stanowisko, a z uwagi na to, iż dominują w strukturze zasiewów, nie jest możliwa ich uprawa po dobrych przedplonach i często wysiewane są po sobie lub po innych roślinach zbożowych. W takich warunkach wszystkie gatunki wykazują spadek plonu.

Konsekwencją wysiewania zbóż po sobie jest nie tylko spadek wydajności, ale z czasem także degradacja gleby.

Zmienia się zachwaszczenie

Jest 10 ton z hektara

W gospodarstwie Witolda Ferensa w Sahryniu (gmina Werbkowice) rozpoczęto zbiór pszenicy ozimej uprawianej po raz pierwszy w technologii bezorkowej. Po pierwszym dniu koszenia plony są bardzo dobre, bo od 9 do 10 ton z hektara, w zależności...

czytaj więcej

W warunkach monokultury zbożowej następuje spadek konkurencyjności rośliny uprawnej wobec chwastów i wzrost zachwaszczenia pola. Dochodzi też do kumulacji tych chwastów, które mają okres wegetacji podobny jak roślina uprawna. Następuje zubożenie ich składu florystycznego i dominacja kilku gatunków, najczęściej: miotły zbożowej, owsa głuchego, przytulii czepnej i maruny bezwonnej.

Proces zachwaszczania się monokultur zbożowych z dobrym skutkiem powstrzymuje kompleksowa ochrona łanu, w tym głównie zabiegi herbicydowe. Jednakże ich działanie w tym stanowisku jest z reguły mniej skuteczne niż w płodozmianie, a różnice na niekorzyść monokultury bardziej uwidaczniają się w redukcji masy niż liczby chwastów.

W miarę upływu lat monokultury spadek produkcyjności roślin uprawnych jest uzupełniany wzrostem fitomasy chwastów, a zjawisko to ujawnia się silniej w przypadku zbóż ozimych. Kompensacja chwastów najszybciej występuje w zbożach ozimych, szczególne pszenicy, dlatego zwalczanie chwastów wymaga stosowania herbicydów. Często zachodzi konieczność stosowania dwukrotnego oprysku, a w stanowiskach po roślinach kłosowych stosowania wyższych dawek.

Zwiększa się nasilenie chorób

Szczególnie istotne jest oddziaływanie płodozmianu zbożowego na występowanie chorób podstawy źdźbła, tzw. chorób podsuszkowych, do których należą: zgorzel podstawy źdźbła, łamliwość źdźbła oraz fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni. Uprawa pszenicy w monokulturze zbożowej skutkuje również większym nasileniem chorób liści i fuzariozy kłosów, co przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Indeks porażenia liści pszenicy ozimej (w proc.) przez patogeny grzybowe w fazie dojrzałości woskowej (BBCH 75) w zależności od udziału zbóż w płodozmianie i przedplonu

Zaprawianie ziarna zbóż ozimych - zabieg konieczny

Wielu rolników od dawna wie, że zabieg zaprawiania ziarna jest w technologii uprawy zbóż niezbędny, ponieważ grzyby chorobotwórcze występują powszechnie, łatwo przenoszą się i mogą stanowić poważne zagrożenie dla plonu. Aby...

czytaj więcej

Straty plonu ziarna w warunkach dużego nasilenia chorób mogą dochodzić nawet do 50 proc. Przedplonami, które ograniczają rozwój chorób są rośliny niezbożowe oraz owies, który nie jest porażany przez grzyby powodujące zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, pełni więc rolę fitosanitarną. Wysoką skuteczność w ograniczaniu występowania chorób podsuszkowych, przede wszystkim zgorzeli podstawy źdźbła, wykazuje uprawa zbóż po rzepaku, roślinach bobowatych i okopowych.

Najbardziej wrażliwa jest pszenica

Wszystkie gatunki zbóż reagują spadkiem plonu ziarna na uprawę po przedplonach zbożowych, ale reakcje poszczególnych gatunków są różne. Największym spadkiem plonu reaguje pszenica ozima. W klasycznym płodozmianie norfolskim wysiewa się ją po bobowatych, trafia wtedy na dobre warunki fitosanitarne, właściwą strukturę i kulturę gleby, dzięki czemu plon i wartość technologiczna ziarna jest najlepsza i stabilna w latach.

Gorszymi przedplonami dla pszenicy są koniczyna i lucerna, zwłaszcza w latach o małej ilości opadów. Bobik samokończący jest przedplonem bardzo dobrym, natomiast jego forma tradycyjna (podobnie jak burak cukrowy), zbyt późno schodzi z pola i może ograniczać wysiew pszenicy w optymalnym czasie. Ziemniak jest dobrym przedplonem dla pszenicy, o ile jest uprawiany na oborniku i zbierany w pierwszej połowie września.

Dobrymi przedplonami są też: rzepak, groch i owies. Plonowanie pszenicy po dobrych przedplonach jest o 8-12 proc. niższe niż po przedplonach najlepszych, ale zarówno jednych, jak i drugich niestety nie wystarcza. W aspekcie fitosanitarnym najgorszym przedplonem jest sama pszenica oraz żyto. Jęczmień, ze względu na wcześniejszy zbiór i dłuższy czas rozkładu materii organicznej jest nieco lepszy. Wpływ przedplonu i procentowego udziału zbóż w płodozmianie na cechy technologiczne ziarna pszenicy ozimej przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Wpływ przedplonu na cechy technologiczne ziarna pszenicy ozimej (badania własne)

Zamojszczyzna spichlerzem Polski

Pod takim hasłem 23 czerwca odbył się pierwszy Wojewódzki Dzień Pola i konferencja w gospodarstwie Aleksandry i Marcina Zamoyskich w Michalowie na Zamojszczyźnie. Wydarzenie zgromadziło kilkadziesiąt firm związanych z rolnictwem oraz setki...

czytaj więcej

Nieco słabiej reaguje pszenżyto

Pszenżyto ozime ma dość duże wymagania w stosunku do przedplonu, co wynika głównie z jego podatności na choroby podstawy źdźbła i systemu korzeniowego, ale w monokulturze reaguje mniejszym spadkiem plonu ziarna. Przedplony dobre dla pszenżyta to: bobowate, rzepak i ziemniak (o ile jego zbiór nastąpi w czasie umożliwiającym siew pszenżyta w optymalnym terminie).

Przedplony średniej wartości to: owies, kukurydza na kiszonkę (jeśli zastosowano herbicydy szybko rozkładające się), bobowate drobnonasienne z trawami i trawy (w latach o mniejszej ilości opadów są przedplonami złymi). Przedplony tzw. możliwe: pszenica ozima i jara, jęczmień jary oraz ziemniak średnio późny. Po przedplonach średniej wartości plon pszenżyta zmniejsza się o 5-10 proc., a po przedplonach złych o 10-20 proc. w stosunku do przedplonów dobrych.

Plon i elementy struktury plonu pszenżyta ozimego, w zależności od przedplonu  przedstawia tabela 3. Po złych przedplonach uzyskanie wysokich plonów wiąże się z koniecznością stosowania intensywnej technologii produkcji. Należy podkreślić, że na glebach średnich i dobrych pszenżyto ozime uprawiane po zbożach plonuje znacznie wyżej niż zboża jare wysiewane w analogicznych stanowiskach.

Tabela 3. Plon i elementy struktury plonu pszenżyta ozimego w zależności od przedplonu (Buraczyńska, Ceglarek)

Sporysz na kłosach żyta

W tym roku na skraju nielicznych pól w powiecie monieckim można zaobserwować występowanie sporyszu. Sporysz pojawia się na kłosach w postaci charakterystycznych, dobrze widocznych ciemnych rożków o długości kilku centymetrów....

czytaj więcej

Żyto ma małe wymagania siedliskowe

Cechuje się stabilnym plonowaniem po zbożach, ale zarówno odmiany populacyjne, jak i mieszańcowe wyraźnie reagują na przedplon, szczególnie na glebach lekkich. Najlepiej żyto wysiewać po roślinach bobowatych takich jak: łubin wąskolistny i żółty, groch pastewny, mieszanki strączkowo-zbożowe.

Żyto wysiewane po ziemniaku na oborniku plonuje około 10 proc. niżej niż po bobowatych i tylko w niewielkim stopniu wyżej niż po zbożach jarych. Dobrym przedplonem dla żyta jest owies. Najgorszymi przedplonami są zboża ozime, wtedy spadek plonu w stosunku do dobrych przedplonów wynosi około 15-25 proc. Spośród gatunków ozimych gorszy jest ten, który później schodzi z pola, z uwagi na rozkład resztek pożniwnych. Monokultura żyta obniża plon o 15-20 proc.

Jęczmień potrzebuje szybko wolnego pola

Przedplon jest czynnikiem o szczególnym znaczeniu w przypadku jęczmienia ozimego, głównie z uwagi na czas schodzenia z pola. Najkorzystniejszym terminem zbioru przedplonu w tym przypadku jest przełom lipca i sierpnia. Zbiera się wówczas: groch, rzepak i ziemniaki wczesne. Najgorszym przedplonem dla jęczmienia jest sam jęczmień, niezależnie od formy jarej czy ozimej. Złymi przedplonami są również: pszenica ozima i jara oraz pszenżyto ozime i jare. Owies jest przedplonem dobrym i bezpiecznym fitosanitarnie (tab. 4).

Tabela 4. Plon i cechy struktury plonu pszenicy ozimej i jęczmienia ozimego uprawianych po roślinach zbożowych (Jaskulski, Piasecka 2007)

***

Spadek plonu zbóż w warunkach uprawy w monokulturze można ograniczyć zwiększając ilość wysiewu, nawożenia i stosując intensywną ochronę przeciwko agrofagom. Duże znaczenie ma też wybór odmiany. Najlepiej wysiewać te o lepszej odporności na kompleks chorób podstawy źdźbła. Odporność ta jest oceniana i podawana przez COBORU.

Tabela 5. Odporność odmian pszenicy ozimej na kompleks chorób podstawy źdźbła (wg COBORU)

Tabela 6. Odporność odmian pszenżyta ozimego na kompleks chorób podstawy źdźbła (wg COBORU)

Tabela 7. Odporność odmian żyta ozimego na kompleks chorób podstawy źdźbła (wg COBORU)

Przedsiębiorca Rolny lipiec 2017