Alternarioza ziemniaka – rosnące zagrożenie dla plonów

W ostatnich latach alternarioza staje się jedną z poważniejszych chorób wpływających na zdrowotność plantacji ziemniaka. Coraz cieplejsze i bardziej suche lata z przelotnymi opadami, a także stosowanie sztucznego nawadniania, stwarzają idealne warunki do jej rozwoju. Choć często pozostaje w cieniu zarazy ziemniaka, to skutki alternariozy potrafią być równie dotkliwe, zwłaszcza gdy w porę nie zostanie rozpoznana i powstrzymana.

Za alternariozę odpowiadają grzyby Alternaria solani oraz Alternaria alternata, które wywołują odpowiednio suchą i brunatną plamistość liści ziemniaka. Patogeny te zimują w glebie i w porażonych resztkach roślin, a także w samych bulwach w postaci grzybni. W sezonie wegetacyjnym źródłem infekcji są zarodniki konidialne, które rozprzestrzeniają się z wiatrem i wodą. Liście ulegają zakażeniu przez kutikulę, natomiast bulwy infekowane są najczęściej przez uszkodzenia mechaniczne.

Alternarioza ziemniaka - co zdradza obecność choroby?

Pierwsze objawy alternariozy obserwuje się już w czerwcu, początkowo na starszych, dolnych liściach. Pojawiają się ciemnobrunatne plamy – okrągłe lub kanciaste – często ograniczone nerwami liścia. Charakteryzują się one koncentrycznymi pierścieniami, co przypomina tarczę strzelniczą lub słoje drzewa, a tkanka wokół nich może żółknąć (chloroza). Z czasem porażone miejsca stają się suche, kruche i mogą się wykruszać.

Na bulwach choroba objawia się jako płytkie, zapadnięte plamy o szarawym zabarwieniu. Skórka w miejscu zmian nie pęka, ale z czasem tkanka brunatnieje i oddziela się od zdrowej części bulwy. W wyniku infekcji bulwy mają obniżoną zdolność kiełkowania, a infekcje wtórne – np. przez Fusarium – pogłębiają straty przechowalnicze.

Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby

Rozwojowi alternariozy sprzyjają łagodne zimy oraz suche, gorące lata przeplatane krótkotrwałymi opadami. Grzyb najlepiej rozwija się w temperaturze ok. 16°C przy wysokiej wilgotności i wolnym odparowywaniu wody z powierzchni liścia. Maksymalne zarodnikowanie obserwuje się przy temperaturze 19–23°C w okresach rosy i lekkich opadów. W sprzyjających warunkach już po tygodniu od infekcji mogą pojawić się nowe zarodniki, co zwiększa tempo rozprzestrzeniania się choroby.

Trudności diagnostyczne i znaczenie precyzyjnej identyfikacji

Alternariozę można pomylić z innymi schorzeniami – np. z szarą pleśnią (Botrytis cinerea), która również powoduje plamy z koncentrycznymi pierścieniami, lub z objawami niedoboru magnezu i manganu. Objawy niedoboru tych składników również obejmują żółknięcie i nekrozę starszych liści, co utrudnia jednoznaczną diagnozę.

Różnice w wyglądzie objawów mogą być też uzależnione od odmiany ziemniaka i patogenu dominującego w danym sezonie.

Znaczenie alternariozy i potrzeba czujności

Choć alternarioza wciąż bywa niedoceniana, jej znaczenie rośnie. W porównaniu z zarazą ziemniaka rozwija się wolniej, ale trudniej ją zidentyfikować. Niezapobieganie infekcji może doprowadzić do ograniczonej powierzchni asymilacyjnej, obniżyć jakość bulw i wpłynąć negatywnie na przechowywanie. Kluczowe jest monitorowanie objawów od początku czerwca i szybka reakcja – zwłaszcza w latach o niestabilnych opadach i wysokiej temperaturze.

Kluczowy moment na działanie

Ochronę chemiczną przeciw alternariozie należy rozpocząć wcześnie – od fazy zakrywania międzyrzędzi (BBCH 31–32), czyli już w okresie intensywnego wzrostu pędów. Największe zagrożenie pojawia się przed fazą zamierania roślin (BBCH > 90), zwłaszcza gdy objawy choroby występują na ponad 10% ocenianych roślin. Brak reakcji na początkowym etapie infekcji może skutkować szybkim rozprzestrzenieniem się choroby i poważnym ograniczeniem powierzchni asymilacyjnej liści, co negatywnie wpływa na plonowanie i jakość przechowalniczą bulw.

Zabieg fungicydowy należy przeprowadzić natychmiast, gdy tylko przekroczony zostanie próg szkodliwości – czyli gdy porażone są co najmniej 10% roślin. W tym celu prowadzi się monitoring w różnych punktach pola, oceniając co najmniej 100 roślin na każdej powierzchni hektara. Przy ocenie natężenia choroby stosuje się skalę trzystopniową, uwzględniającą procent zajętej przez nekrozy powierzchni asymilacyjnej.

Agrotechniczne wsparcie ochrony

Oprócz strategii chemicznej, ważnym elementem walki z alternariozą jest właściwe podejście do prowadzenia plantacji. Kluczowe znaczenie ma odpowiedni płodozmian – najlepiej 3-4-letni – oraz stosowanie kwalifikowanego materiału sadzeniakowego odmian o niskiej podatności na chorobę. Warto również dostosować terminy sadzenia do lokalnych warunków i unikać sadzenia odmian wrażliwych na polach, gdzie wcześniej wystąpiły silne infekcje.

Należy także zwrócić uwagę na odżywienie roślin – nieprzekraczanie dawek azotu i lekkie zwiększenie ilości potasu może poprawić odporność roślin. Po zbiorach konieczne jest dokładne usunięcie resztek roślinnych i samosiewów ziemniaka – to one są często źródłem pierwotnych infekcji. Zaleca się orkę z dodatkiem preparatów mikrobiologicznych wspomagających rozkład resztek pożniwnych.

Profilaktyka i dobór preparatów

Ze względu na to, że alternarioza rozwija się najpierw na dolnych liściach i może być trudna do odróżnienia od innych chorób, w tym zarazy ziemniaka czy szarej pleśni, warto profilaktycznie stosować preparaty zarejestrowane przeciwko tej konkretnej infekcji. Nie wszystkie fungicydy skutecznie zwalczają oba patogeny – A. solani i A. alternata – dlatego dobór substancji aktywnej powinien być starannie przemyślany.

Preparaty fungicydowe należy stosować zgodnie z zaleceniami producentów – zarówno pod względem momentu aplikacji, jak i ilości zabiegów w sezonie. Stosowanie tych środków już od fazy rozwiniętego 5. liścia aż do końca dojrzewania pozwala ograniczyć rozwój choroby i zapobiec jej skutkom w późniejszych fazach rozwoju bulw.

Tabela 1. Fungicydy zarejestrowane do zwalczania alternariozy ziemniaka.

Źródło: opracowanie własne autorki na podstawie etykiet środków ochrony roślin.