Przed nawożeniem zbadaj odczyn i zasobność gleby

Każdy rolnik powinien systematycznie badać swoje pola pod kątem zawartości składników pokarmowych i stosownie do wyników analiz opracować strategię efektywnego, bezpiecznego dla środowiska i zgodnego z przepisami prawa nawożenia.

Podstawą racjonalnego i zrównoważonego nawożenia jest znajomość odczynu i zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe: w makro- i mikroskładniki. Działanie, tylko na podstawie doświadczenia i obserwacji, może prowadzić do degradacji gleby, przenawożenia lub niedożywienia roślin, a w konsekwencji straty części plonów i spadku opłacalności produkcji.

Uwaga na fałszowanie wyników badań gleby!

Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza ostrzega przed fałszowaniem wyników badań gleby. Ma to związek ze stwierdzonymi przypadkami u niektórych podmiotów pobierających próbki gleby w gospodarstwach rolnych. W żadnej mierze...

czytaj więcej

Koniecznie badać glebę

Badania gleb pod kątem odczynu oraz zawartości przyswajalnych form składników pokarmowych zaleca się wykonywać średnio co 4-5 lat, częściej na glebach lekkich, rzadziej na średnich i ciężkich. Najlepszym terminem pobierania próbek jest okres po żniwach, przed nawożeniem rośliny następczej. Jest to szczególnie ważne w sytuacji konieczności regulacji odczynu. Rezultaty analiz powinny być dostępne w czasie nie dłuższym niż cztery tygodnie licząc od daty dostarczenia materiału do laboratorium. Na wniosek zleceniodawcy do wyników mogą być dołączone dodatkowo zalecenia nawozowe i potrzeby wapnowania. Obecnie koszt podstawowej analizy gleby (pH, P₂O₅, K₂O, Mg) w stacji chemiczno-rolniczej wynosi 13,12 zł, natomiast mikroskładników (B, Cu, Zn, Fe, Mn) 52,48 zł. Warto pamiętać, że prawo minimum dotyczy również mikropierwiastków. Zatem nawożenie podstawowe, nawet w wysokich dawkach, nie przyniesie spodziewanych rezultatów, gdy będzie brakowało pierwiastków śladowych. Pełna analiza zasobności gleby to wydatek 65,60 zł. Jeżeli koszty te podzielić na cztery lata i przyjąć, że jedna próbka reprezentuje 4 ha, to otrzymamy wynik 4,1 zł/ha/rok. Jest to równowartość 1,2 kg N w saletrze amonowej. Czy jest to dużo? W zestawieniu z kosztami nawozów to kwota raczej symboliczna.

Kontrola odczynu warunkiem wysokich plonów

Zakwaszenie gleb jest procesem naturalnym, ciągłym, a dodatkowo istotnie wspieranym przez działalność człowieka. W stanowiskach kwaśnych gleba jest trudna w uprawie, efektywność nawożenia niska, wzrost i rozwój roślin ograniczony adekwatnie...

czytaj więcej

Grunt to starannie pobrana próbka

Największą trudnością, która wymaga czasu i wysiłku, ale decyduje o przydatności wyników, jest pobranie reprezentatywnej próbki gleby. Warto uświadomić sobie fakt, że na podstawie 0,5 kg gleby pobranej z powierzchni jednego ha wnioskuje się o zasobności stanowiska o masie blisko trzech tys. ton. To tak, jakby z pola złożonego z sześciu milionów elementów do badań wybrać jeden reprezentujący wszystkie. W warunkach, gdy składniki tego zbioru charakteryzują się dużą zmiennością jest to zadanie wyjątkowo trudne. W przypadku próbki niereprezentatywnej rezultaty badań nie oddają stanu faktycznego i nie są przydatne do celów nawozowych. Warto zaznaczyć też, że na błąd analityczny w akredytowanym laboratorium przypada maksymalnie 5 proc. W uproszczeniu można powiedzieć, że o wiarygodności wyników w 95 proc. decyduje próbkobiorca. Dlatego osoba ta musi wyjątkowo solidnie wykonać swoją pracę, bo w przeciwnym razie szkoda czasu i pieniędzy.

Ręczne pobieranie próbek gleby sprawdza się na mniejszych powierzchniach, maksymalnie kilkunastohektarowych. W przypadku pól większych taki sposób jest zarówno technicznie, jak i organizacyjnie trudny do wykonania. Alternatywą jest zlecenie badania specjalistycznej firmie wyposażonej w automatyczny sprzęt zamontowany na quadzie lub samochodzie terenowym wraz z odpowiednim oprogramowaniem sprzężonym z systemem nawigacji GPS. Z wyznaczonych rastrów (kwater), na które wcześniej dzielone jest pole, pobiera się 15-25 próbek pojedynczych, z których sporządza się próbki średnie. Po wykonaniu odpowiednich analiz, wyniki opracowane są w postaci mapy odczynu oraz zasobności gleby w składniki pokarmowe. Jeżeli gospodarstwo dysponuje nowoczesnym rozsiewaczem umożliwiającym automatyczne dawkowanie nawozów, może wykorzystać otrzymane dane do precyzyjnego nawożenia dostosowanego do zmienności pola.

Co robić gdy nawozy drożeją? Cz. 1

Wiele prognoz wskazuje na dalszy wzrost cen nawozów mineralnych. Ich producenci uzasadniają to rosnącymi kosztami produkcji. Niestety, ceny sprzedaży płodów rolnych nie podążają w tym samym kierunku. Co w takiej sytuacji mogą zrobić...

czytaj więcej

Pierwszeństwo ma regulacja odczynu

Interpretując wyniki analiz, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na kwasowość gleby. W Polsce problem nadmiernego zakwaszenia dotyczy ponad 40 proc. użytków rolnych i jest uważny za główny czynnik ograniczający plony. Obok próchnicy i składu granulometrycznego, odczyn jest podstawowym wskaźnikiem jej żyzności. Decyduje o aktywności mikrobiologicznej, przebiegu procesów mineralizacji i humifikacji materii organicznej, przyswajalności makro- i mikroelementów oraz stabilizuje strukturę, dlatego ma ogromy wpływa na efektywność nawożenia i plonowanie roślin.

Uprawa roślin o wysokich wymaganiach względem odczynu na glebach kwaśnych jest zawodna. Przyczyną jest występowanie aktywnego glinu w toksycznych ilościach, który działa destrukcyjnie na korzenie. Słabo rozwinięty, płytki i niewydolny system korzeniowy nie jest w stanie dostarczyć odpowiednich ilości wody i składników pokarmowych. W konsekwencji rośliny są niedożywione, zahamowane we wzroście, osłabione i bardziej podatne na atak ze strony chorób i szkodników. Na liściach i łodygach często występują czerwono-fioletowe przebarwienia, będące skutkiem deficytu fosforu. Ponadto nadmierne zakwaszenie wzmaga procesy wymywania azotu, potasu, magnezu i wapnia, prowadząc do wyjałowienia gleby. W środowisku kwaśnym istotnie zmniejsza się efektywność działania azotu. Ustaje proces nitryfikacji, którego istotą jest przekształcanie formy amonowej do azotanowej, preferowanej przez rośliny. Nadmierne stężenie formy amonowej prowadzi z kolei do dużych strat składnika w postaci amoniaku, a dodatkowo jest fitotoksyczne dla roślin, szczególnie w stadium kiełkowania i wschodów.

Co robić gdy nawozy drożeją? Cz. 2

Oprócz uregulowania odczynu do poziomu optymalnego dla danej gleby podstawą prawidłowego nawożenia jest jej regularne badanie w okręgowych stacjach chemiczno-rolniczych. Dawki nawozów muszą być dostosowane do aktualnej zasobności...

czytaj więcej

Wapnować zgodnie zaleceniami

Dawkę wapna ustala się w oparciu o kategorię agronomiczną gleby oraz jej kwasowość. Każda gleba ma swój optymalny zakres pH, który odpowiada klasie ograniczonych potrzeb wapnowania (tab. 1 i 2). Przewapnowanie jest także niekorzystne dla produktywności gleby. Przekroczenie odczynu optymalnego zmniejsza dostępność fosforu i mikroelementów (poza molibdenem) oraz prowadzi do dużych strat składników. Im gleba lżejsza, tym z natury bardziej kwaśna, a wapnowanie stosowane w nadmiarze jest bardziej szkodliwe.

Wybór nawozu wapniowego powinien być podyktowany głównie kategorią gleby. Zasadniczo na rynku dominują dwie formy - tlenkowa i węglanowa. Energicznie działające wapno tlenkowe nadaje się przede wszystkim na gleby ciężkie oraz średnie, gdy celem zabiegu jest szybka regulacja odczynu. W pozostałych przypadkach zaleca się stosowanie wapna węglanowego, mniej reaktywnego, ale bardziej przyjaznego dla gleby. Gleby średnie i ciężkie, w przeciwieństwie do lekkich, charakteryzują się wysoką zdolnością buforową, czyli możliwością przeciwdziałania zmianom odczynu. Wapno węglanowe w takim środowisku działa bardzo powoli i musi być stosowane w wysokich dawkach, co znacznie podwyższa koszty nawożenia.

Co robić gdy nawozy drożeją? Cz. 3

Po ustaleniu aktualnego odczynu gleby i jej zasobności w przyswajalne formy składników pokarmowych oraz wykonaniu w razie potrzeby wapnowania, można przystąpić do określenia optymalnych dawek nawozów. Oczekiwane plony Dawki...

czytaj więcej

Najlepiej po żniwach

Regulację odczynu najlepiej wykonać po żniwach, ale co najmniej rok przed uprawą rośliny o dużej wrażliwości na wysoką kwasowość (pod przedplon). Termin ten daje możliwość dobrego wymieszania nawozu z glebą w toku kolejnych zabiegów uprawowych, co poza formą nawozu oraz jego rozdrobnieniem jest warunkiem efektywnego działania. Jeżeli potrzeby wapnowania są większe niż 1,5 t/ha CaO na glebach bardzo lekkich i lekkich oraz 3,0 t/ha CaO na glebach średnich i ciężkich, zabieg należy rozłożyć na dwa lata. Wysokie dawki nawozów wapniowych wprowadzone jednorazowo powodują zbyt gwałtowne zmiany procesów zachodzących w glebie. Wpływa to negatywnie na jej żyzność i prowadzi do dużych strat wapnia w procesach wymywania.

Zwrócić uwagę na magnez

Gleby kwaśne z reguły są jednocześnie ubogie w magnez. Wynika to głównie z wysokiej podatności tego składnika na wymywanie, które nasila się w warunkach niskiego odczynu. Dlatego przy okazji wapnowania zaleca się uzupełnić zasobność gleby w ten składnik (tab. 3). Należy wtedy podzielić pełną dawkę nawozu na dwie części i 30 proc. zastosować w postaci wapna dolomitowego. Jest to najtańsze źródło magnezu, o wiele korzystniejsze cenowo niż w nawozach typu siarczanowego.

Najlepiej działać profilaktycznie

W sytuacji, gdy odczyn jest optymalny, zaleca się profilaktyczne stosowanie, raz w rotacji, od 0,5 do 1,0 t CaO na ha w celu uzupełnienia strat wapnia. Według różnych szacunków średnie straty roczne kationów zasadowych w glebie, uwzględniające wszystkie przyczyny zakwaszenia, zarówno te naturalne jak i antropogeniczne, prowadzące do wzrostu kwasowości gleby, kształtują się na poziomie 300-800 kg CaO/ha. To, że mimo tego odczyn się nie zmienia wynika tylko z wysokich zdolności buforowych gleb. Nie znaczy to jednak, że w glebie nie zachodzi szereg niekorzystnych zmian związanych ze spadkiem zawartości kationów wapnia i magnezu. Warto wiedzieć, że do zneutralizowania tylko 1 kg azotu zastosowanego w nawozach mineralnych potrzeba średnio 2 kg CaO.

Tabela 1. Ocena potrzeb wapnowania gleb

* optymalny zakres odczynu dla danej kategorii agronomicznej gleby

Tabela 2. Dawki wapna na gruntach ornych w CaO t/ha

W nawiasach podano maksymalne dawki CaO jakie można zastosować jednorazowo, aby uniknąć efektu „przewapnowania”

Tabela 3. Ocena zawartości magnezu przyswajalnego w glebie

• Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 1-2019 - ZAPRENUMERUJ