Suszyć czy kisić?
Z dwóch najbardziej popularnych metod konserwacji ziarna kukurydzy, suszenie pozwala je długo i bezpiecznie przechować oraz wszechstronnie wykorzystać, ale niestety, mimo wprowadzanych w suszarniach innowacji technologicznych i niższych cen oleju opałowego, wciąż jest drogie. Zdecydowanie tańsze jest zakiszanie, które niedawno jeszcze ograniczało możliwość handlowe, ale mokre zakonserwowane ziarno powoli zaczyna wkraczać na rynek.
W naszych warunkach klimatycznych ziarno kukurydzy uzyskuje pełną dojrzałość przy wilgotności 36-40 proc. Objawem uzyskania dojrzałości jest tzw. czarna plamka, widoczna u nasady wyłuskanego z kolby ziarniaka, oznaczająca koniec jego napełniania asymilatami. Nie oznacza to jeszcze gotowości omłotowej, bowiem w ujęciu całej plantacji, wiele kolb, a nawet ziaren może tę fazę osiągnąć z pewnym opóźnieniem. Jak wynika z wieloletnich badań prowadzonych na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu, optymalne warunki do zbioru kukurydzy przypadają po upływie 15-30 dni po stadium czarnej plamki. Takie opóźnienie korzystnie wpływa na zmniejszenie wilgotności ziarna, a nawet wzrost plonu. Później oczekiwać już można tylko obniżki plonów z tytułu wzrostu strat powodowanych np. przez wyleganie roślin, zwisanie kolb, czy wyjadanie ziarna przez zwierzęta.
Na progu kukurydzianych żniw
W jesiennych warunkach wilgotność ziarna kukurydzy rzadko spada poniżej 25 proc. Masa poomłotowa charakteryzuje się więc nadmierną wilgotnością, a ponadto zanieczyszczona jest wilgotnymi resztkami liści okrywowych, plewami i rozkruszonymi elementami rdzenia. Z tego powodu omłócone ziarno kukurydzy szybko zagrzewa się i psuje.
Tak czy inaczej, zebrane ziarno kukurydzy wymaga odpowiedniej konserwacji jedną z dwóch metod – kiszenia lub suszenia. Ziarno przeznaczone na paszę we własnym gospodarstwie najlepiej zakisić, ponieważ jest to kilkukrotnie tańsze niż suszenie. Najlepiej kisi się stosunkowo mokre ziarno (30-38 proc. wilgotności), po jego ześrutowaniu lub zgnieceniu.
W silosach, workach czy big bagach
Rozdrobnione ziarno można kisić w silosach komorowych, przejazdowych, a nawet zwykłych workach foliowych. Przy dobrym ubiciu, okryciu i uszczelnieniu, powstaje odpowiednia ilość kwasu mlekowego, doskonale konserwująca paszę. W hermetycznych warunkach zachodzi wówczas proces tzw. inertacji (samokonserwacji). Aktywność oddechowa ziarna i mikroflory powoduje, że w ciągu 10-14 godzin zużyty jest cały tlen, który zastąpiony zostaje dwutlenkiem węgla. Ustają więc procesy życiowe, choć jeszcze przez jakiś czas pracują bakterie kiszonkowe, a kwas mlekowy dodatkowo konserwuje ziarno.
Suszenie z Arajem
Na proces zakiszania warto też spojrzeć od strony późniejszego skarmiania. Ziarno przeznaczone dla bydła nie musi być dokładnie rozdrobnione, można więc je tanio zakisić, stosując wydajną metodę gniecenia. Z kolei żywienie świń wymaga, aby ziarno było bardzo dobrze rozdrobnione, a kawałki poniżej 2 mm powinny stanowić powyżej 80 proc. W przypadku, gdy ziarno przed kiszeniem zostanie tylko zagniecione, przed zadawaniem świniom trzeba je dodatkowo rozdrabniać.
Konserwacja całego ziarna kukurydzy to niewątpliwie najszybsza i najtańsza metoda konserwacji ziarna, dzięki uniknięciu czaso- i energochłonnego rozdrabniania. Zaleca się, aby do tej metody przeznaczać ziarno dość suche, o wilgotności mniejszej niż 30 proc. Przydatne są do tego silosy gazoszczelne, silosy gumowe i specjalne big-bagi. Przechowane ziarno rozdrabnia się tuż przed spasaniem.
Rozwiązania dla wielkich i małych
Dla dużych gospodarstw, polecane jest zakiszanie ziarna w rękawach foliowych. Zapewnia to uzyskanie dobrej kiszonki, niezależnie zawartości suchej masy, a nawet stopnia rozdrobnienia ziarna. Dobre ugniecenie ześrutowanego ziarna i szczelność rękawa foliowego powodują, że straty w czasie kiszenia są z reguły bardzo niskie i wynoszą 4-7 proc. Technologia ta daje dużą elastyczność w zakresie wielkości rękawów, miejsca ich składowania oraz ilości magazynowanych zbóż rocznie. Maszyny silosujące są bardzo wydajne (np. Grain Bagger – do 300 t/h) oraz względnie tanie, a oprócz mokrego ziarna kukurydzy, przydatne są do magazynowania wielu produktów sypkich, jak np. suchego ziarna zbóż i kukurydzy, produktów przetwórstwa rolno-spożywczego czy sypkich nawozów mineralnych. Koszt zakiszania w rękawie foliowym 1 tony całego ziarna kukurydzy wynosi około 25 zł, natomiast łącznie z uprzednim gnieceniem około 50-60 zł (maszyna+rękaw+paliwo+robocizna). Przy plonie 10 t ziarna/ha, koszt zagospodarowania na paszę wynosi około 250-600 zł.
Zbiór kukurydzy czas zacząć, a heder na... granicy
Metoda konserwacji w rękawach ma ograniczoną przydatność dla małych gospodarstw. Przy najmniejszych rękawach o szerokości 1,5 m, minimalna ilość konserwowanego ziarna wynosi około 50 ton, co odpowiada plonom kukurydzy zebranej z 4-5 ha. Dla małych producentów lepszym sposobem konserwacji całego ziarna kukurydzy jest zakiszanie w workach big-bag, w których w zależności od wielkości, mieści się 500-900 kg ziarna. Cena jednego worka to 8-30 zł, w zależności od typu materiału i konstrukcji (jednorazowe lub z kołnierzami). Można też wykorzystać big-bagi np. po nawozach mineralnych (cena 10-12 zł). Podstawowym warunkiem jest szczelność, liczyć się więc trzeba z koniecznością włożenia do środka czystego worka foliowego.
Proces wspomóc dodatkami
Mokre ziarno kukurydzy kisi się dobrze, a kwas mlekowy zwiększa smakowitość i oddziałuje pozytywnie na przewód pokarmowy zwierząt. Lepsze i trwalsze zakiszanie można osiągnąć dodając niewielkie ilości inokulanta – najczęściej 2 g/t ziarna lub wykorzystać preparat bakteryjno-enzymatyczny (np. Laktozym).
Mokre ziarno może być konserwowane kwasami organicznymi. Najczęściej jest to kwas propionowy, ewentualnie jego mieszanina z innymi kwasami. Zapobiega to rozwojowi pleśni i bakterii w wilgotnym ziarnie i CCM. Dawkowanie zależy od stopnia wilgotności i planowanego czasu przechowywania. Przykładowo dawka Luprosilu wynosić powinna: od 6 litrów (1 miesiąc) do 10 litrów (6 miesięcy) na tonę ziarna o wilgotności 26 proc. i od 9 litrów (1 miesiąc) do 14 litrów (6 miesięcy) na tonę ziarna o wilgotności 32 proc.
Po przechowaniu ziarno można wysuszyć albo zużyć bezpośrednio na paszę. Cena środka to 10-12 zł/litr, czyli na przechowanie ziarna na 6 miesięcy koszt wyniesie 100-150 zł/ha (10 ton).
24 nowe odmiany kukurydzy
Suszenie dobrze przekalkulować
Ziarno przeznaczone do wysuszenia należy jak najszybciej wstępnie doczyścić i rozpocząć suszenie, aby się nie zagrzewało i nie psuło. Nie powinno czekać „w kolejce” do suszarni dłużej niż 48 godzin, a przy ciepłej pogodzie dobę. Suszenie ziarna jest procesem drogim, a jego koszt zależy od wilgotności ziarna, wysokości plonu, technologii suszenia oraz parametrów technicznych suszarni.
Standardowo przyjmuje się, że obniżenie wilgotności 1 t ziarna o 1 proc. (1 t/%) wymaga zużycia około 2 litrów oleju opałowego, nie licząc kosztów energii elektrycznej i włożonej pracy. Na tej bazie można oszacować koszty suszenia 1 tony ziarna oraz plonu z 1 ha. W tabeli 1 przedstawiono szacunkowe koszty suszenia ziarna w zależności od plonu i jego wilgotności:
- koszt suszenia 1 t mokrego ziarna wyniesie około 139 zł w przypadku bardzo mokrego ziarna (wilgotność 38 proc.) i tylko 35 zł przy ziarnie prawie suchym (wilgotność 20 proc.),
- wysuszenie 9 t mokrego ziarna z 38 proc. do 14 proc. wymaga zużycia około 432 l oleju opałowego; wysuszenie zaś z 26 proc. do 14 proc. wymaga już tylko 216 l oleju,
- przy wilgotności 32 proc. koszt suszenia wyniesie od 940 do 1357 zł/ha, w zależności od wielkości plonu.
Zamawiając usługę, należy liczyć się ze znacznie większymi kosztami suszenia, w zależności od t/%. Przyjmując cenę wysuszenia 1 t% na 10 zł, to dla 32 proc. wilgotności koszt suszenia wyniesie od 1620 do 2340 zł/ha.
Oddając ziarno do suszenia liczyć się trzeba ze zmniejszeniem jego masy. Spodziewaną ilość ziarna wysuszonego można wyliczyć ze wzoru:
Plon ziarna wysuszonego = Y x [(100 - x1)/(100 - x2)] gdzie:
Y = plon ziarna mokrego; x1 = wilgotność początkowa w proc.; x2 = wilgotność końcowa w proc.
Odstawiając do suszarni 12 t omłóconego ziarna o wilgotności 31 proc., do odbioru będzie około 9,6 t o wilgotności 14 proc. Wzór ten daje przybliżone i nieco zawyżone wyniki, ponieważ przy dokładnych obliczeniach należy uwzględnić odseparowane zanieczyszczenia ziarna oraz pewien ubytek masy powstający na skutek wewnętrznych zmian w ziarnie i strat z tytułu pokruszenia.
Kukurydza nie zawiodła w 2016 roku
Koszty mogą być niższe
Biorąc pod uwagę wysokie koszty suszenia, należy dążyć, aby przy omłocie ziarno miało wilgotność 20-26 proc. Jest to możliwe przy uprawie odmian wczesnych, właściwej agrotechnice i dobrym przebiegu pogody. Wprawdzie plony tych odmian są nieco niższe niż grup późniejszych, ale w ostatecznym rachunku uprawa ich jest opłacalna, ze względu na niższe koszty suszenia. Uprawa wczesnych odmian ma również inne zalety: mniejsze ryzyko uprawy, korzystniejsza pogoda w czasie zbioru, łatwiejsza organizacja prac oraz lepsza jakość ziarna.
Duże znaczenie dla obniżki kosztów mają także parametry techniczne i organizacja pracy suszarni, a w szczególności: zmniejszenie energochłonności, poprawa izolacji cieplnej i dwuetapowe suszenie. Dzisiaj w nowoczesnych suszarkach zużycie oleju opałowego nie powinno przekraczać 1,5 litra oleju opałowego na jeden t% odparowanej wody.
- Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 10-2017 - ZAPRENUMERUJ
