Zabieg, z którego nie należy rezygnować

Siew ziarna niezaprawianego jest błędem w produkcji zbóż. Podczas sezonu wegetacyjnego nie można go już naprawić, nawet wykonując zabiegi opryskiwania fungicydami. Zapraw działających na starcie nie da się niczym zastąpić.

Grzyby chorobotwórcze atakujące zboża występują powszechnie. Mogą przenosić się i stanowić zagrożenie na wiele sposobów. Część z nich „oczekuje” na ziarno w glebie, część znajduje się na powierzchni ziarna, niektóre ukrywają się w jego wnętrzu – w okrywie i pod okrywą owocowo nasienną lub w okolicach zarodka. Te informacje wyraźnie wskazują na ich różnorodność. Siła porażania i szkodliwość także są zróżnicowane. Przedsiębiorcy rolni, którzy wysiewają nasiona niezaprawione dużo ryzykują, bo w niektórych sytuacjach mogą uzyskać plon, który nie będzie nadawał się na pokarm dla ludzi, ani jako pasza dla zwierząt.

O tym, jak ważne jest zaprawianie, można przekonać się wysiewając przez kilka lat swoje niezaprawione ziarno. Już w drugim roku w pszenicy pojawiać się będzie duża ilość kłosów, w których miejsce ziarna zajmą sorusy/zarodniki śnieci cuchnącej i gładkiej. Podobnie wydarzy się w przypadku głowni pylącej jęczmienia oraz głowni źdźbłowej żyta, a także wielu innych chorób zbóż zwalczanych przy pomocy zapraw chemicznych.

Zaprawiony kwalifikowany

Producenci rolni, którzy chcą uzyskać ziarno wolne od śnieci, głowni czy pasiastości liści, powinni wysiewać nasiona zaprawione dostępnymi i zarejestrowanymi w tym celu zaprawami. Najlepiej ten problem rozwiązuje zaprawiony kwalifikowany materiał siewny. Niestety, pewna część rolników nie wymienia każdego roku materiału siewnego i nie kupuje „kwalifikatu”. Zaprawianie można wykonać we własnym zakresie, o ile w gospodarstwie jest dobra zaprawiarka. Konieczne jest tylko zachowanie niezbędnej przy tym zabiegu precyzji. To często skłania producentów rolnych do korzystania z materiału siewnego zaprawionego w przedsiębiorstwach zajmujących się hodowlą odmian i nasiennictwem lub do korzystania z ofert firm, które na dużą skalę zaprawiają ziarno. Oferują one dobrze przygotowany materiał, ziarno zaprawione, wolne od przetrwalników sporyszu, bez nasion chwastów, innych gatunków zbóż i zanieczyszczeń nieorganicznych.

W specjalnie przygotowanych do tego liniach produkcyjnych ziarno podlega kilkukrotnemu oczyszczaniu i odpylaniu, które umożliwia w końcowym etapie precyzyjnie nanieść na powierzchnię ziarniaków zaprawę. Taki efekt na pewno trudno uzyskać samemu. Planując zakup większej ilości ziarna zaprawionego, to w niektórych przedsiębiorstwach można także wybrać zaprawę. Przy zakupie małej ilości materiału siewnego takiego wyboru niestety nie ma.

Zagrożenia nie widać

Problemem przy podejmowaniu decyzji o wykonaniu zabiegu zaprawiania jest to, że na ziarnie nie widać zagrożenia. Teoretycznie zabieg ten ma charakter działania profilaktycznego, ale w rzeczywistości zarodniki ukrywają się w różnych częściach ziarniaka. Przykładowo teliospory (zarodniki grzybów) śnieci cuchnącej i śnieci gładkiej pszenicy zlokalizowane są w bródce lub bruzdce ziarniaków. Gdy w tych miejscach znajduje się od 100 do 1000 tych zarodników, to oznacza osiągnięcie progu infekcyjnego i wówczas dochodzi do zakażenia kiełka pszenicy oraz rozwoju choroby. Obecność śnieci cuchnącej łatwo rozpoznać po zapachu przypominającym zepsute ryby (metyloamina), ale głowni pylących czy pasiastości liści jęczmienia po zapachu nie da się wykryć.

Przy zwalczaniu grzybów chorobotwórczych nie można zapomnieć o tym, że oziminy, a szczególnie jęczmień ozimy, pszenica i pszenżyto zakażone mogą być przez wirusy żółtej karłowatości jęczmienia, które są przenoszone przez mszyce. O ile takie zagrożenie na plantacji występuje, warto zastosować zaprawę, która zawiera substancje czynne o działaniu grzybobójczym i po wschodach zastosować dodatkowo środek o działaniu owadobójczym. W ten sposób można rozwiązać problemy związane z przenoszeniem przez owady wirusów.

Jaką zaprawę wybrać?

Do ochrony ziarna na starcie najlepiej wybierać zaprawy, które składają się z dwóch albo trzech substancji czynnych. Są one trochę droższe od zapraw jednoskładnikowych, ale dzięki zawartości substancji czynnych z różnych grup chemicznych, umożliwiają ochronę przed szerszym spektrum grzybów chorobotwórczych. W przypadku wyboru zaprawy jednoskładnikowej, warto sprawdzić, czy działa ona układowo, bo jeśli tak, to jest szansa, że zwalczy grzyby znajdujące się nie tylko na powierzchni ziarna, ale także w jego wnętrzu. Gdy w okolicy ziarniaka w glebie znajdują się grzyby powodujące zgorzele siewek, w tym gatunki należące do rodzaju Fusarium, to zaprawa znajdująca się na jego powierzchni, a dokładniej – substancja czynna tej zaprawy, uniemożliwi lub utrudni im infekcje wschodzących roślin.

Niektóre zaprawy oprócz typowych grzybów zwalczanych w tym zabiegu, uniemożliwiają też rozwój grzybom, które zwalcza się w kolejnych etapach wegetacji, stosując opryskiwanie przy pomocy fungicydów, np. mączniakowi prawdziwemu czy rdzom. Dzięki takim zaprawom dłużej działającym, można opóźnić lub pominąć całkowicie wykonanie pierwszych zabiegów ochronnych w zbożach.

Zaprawę trzeba dobierać w zależności od przewidywanego wystąpienia poszczególnych gatunków grzybów. Zaprawy zawierające np. tebukonazol, fludioksonil, tritikonazol skutecznie zwalczają sprawców głowni, śnieci oraz zgorzeli siewek. W tabeli 1 podano przykładowe choroby, które mogą być ograniczane przy użyciu zapraw. W tabeli 2 podano przykładowe zaprawy – produkty handlowe, które można zastosować do zaprawiania ziarna w celu skutecznej ochrony zbóż przed ważnymi gatunkami grzybów chorobotwórczych.

Tabela 1. Sprawcy ważnych chorób zwalczanych przy użyciu zapraw.

Tabela 2. Przykładowe zaprawy zarejestrowane do zaprawiania ziarna pszenicy ozimej (p), pszenżyta ozimego (pz) i żyta (z) celu ochrony przed ważnymi chorobami zbóż

¹ Bariton Super 97,5 FS, Redigo Pro 170 FS i Retro 170 FS zapobiegają występowaniu chorób liści do końca fazy krzewienia;

²  Savea 333 FS i Systiva 333 FS zapobiegają również występowaniu septoriozy liści i mączniaka prawdziwego zbóż i traw (pszenicy);

³ Dividend Xtra 030 FS, i Scenic 080 FS, ZN Premium 333 FS zapobiegają również występowaniu septoriozy liści (pszenica);

⁴ Systiva 333 FS zapobiega również występowaniu rynchosporiozy zbóż (żyto);

Artykuł ukazał się w wydaniu 08/2021 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ