Do tanga trzeba dwojga

W nawożeniu rzepaku współpraca ma kluczowe znaczenie, zwłaszcza w przypadku siarki i azotu. Odpowiednia relacja tych dwóch składników jest warunkiem koniecznym dla uzyskania wysokiej efektywności azotu, dużych plonów nasion o pożądanej jakości.

Niedobory siarki stają się coraz bardziej powszechne ze względu na wprowadzanie nowych odmian o systematycznie rosnącym potencjale plonotwórczym, przejściem na bardziej intensywne praktyki produkcji roślinnej, zmniejszającą się depozycję S z powietrza z powodu podwyższonych norm jakości i niski poziom materii organicznej w glebach Polski, której mineralizacja stanowi bardzo ważne źródło tego składnika dla roślin. Jak wynika z danych IUNG – PIB (https://www.gios.gov.pl/chemizm_gleb/) niska zawartość siarki siarczanowej w glebie jest zjawiskiem dość powszechnym, co może skutkować jej deficytem dla gatunków wrażliwych, do których zalicza się rzepak. Dlatego nawożenie siarką już od dawna stało się w tej uprawie standardem.

Potrzeby pokarmowe rzepaku

Rzepak na wytworzenie 1 tony nasion z odpowiednią ilością słomy pobiera średnio 50 kg azotu, 9,7 kg fosforu, 33,2 kg potasu oraz stosunkowo duże ilości wapnia (41,3), siarki (12,5 kg) i magnezu (5,7) (tabela). Wykazuje również wysokie potrzeby w stosunku do mikroelementów, szczególnie: boru, manganu i cynku. Należy podkreślić, że siarki, biorąc pod uwagę formy pierwiastkowe, pobiera więcej niż fosforu i magnezu, a wapnia więcej niż potasu. Ta ostatnia relacja wyraźnie wskazuje na znaczenie odczynu gleby.

Niskiej zawartości siarki można się spodziewać przede wszystkim na glebach lekkich, w których wymywanie siarczanów jest bardzo intensywne. Przyswajalna dla roślin forma siarki – aniony siarczanowe – są uwalniane z materii organicznej w procesie mineralizacji. Z tego powodu ryzyko niedoboru S zmniejsza się wraz z wyższą zawartością materii organicznej i większą aktywnością mikroorganizmów glebowych. Niedobory siarki mogą wystąpić także na polach położonych daleko od dużych aglomeracji miejskich i zakładów przemysłowych.

Jaką rolę odgrywa siarka?

Nasiona rzepaku charakteryzują się wysoką zawartością białka z dużym udziałem aminokwasów siarkowych – cysteiny i metioniny. Ponadto w tkankach rzepaku stwierdza się wysoki poziom glukozynolanów, które również zawierają siarkę. Związki te pełnią ważną rolę w ochronie przed niektórymi chorobami i szkodnikami. Siarka zwiększa stopień wykorzystania azotu i poprawia jego efektywność plonotwórczą. Redukuje zawartość azotanów. Podaje się, że niedobór 1 kg siarki ogranicza wykorzystanie do 10 kg azotu. To pierwiastek, który zwiększa koncentrację tłuszczu oraz białka w nasionach. Stymuluje syntezę lignin, dzięki czemu ogranicza wyleganie. Wpływa też na intensywność barwy kwiatów, co zwiększa ich atrakcyjność dla pszczół. Pośrednio kształtuje liczbę zawiązanych łuszczyn i masę tysiąca nasion.

Objawy niedożywienia

Rośliny niedożywione siarką charakteryzują się wolnym tempem wzrostu, szybciej zakwitają, kwiaty są słabo wybarwione, wytwarzają mniej łuszczyn i nasion. Ponadto są bardziej podatne na wyleganie i atak patogenów. W efekcie końcowym występują straty w plonie, pogorszenie jakości nasion oraz obniżenie zawartości białka i tłuszczu.

Specyficzny niedobór siarki objawia się w postaci chlorozy na najmłodszych liściach. Przebarwienia nie obejmują jednak całej blaszki, a nerwy pozostają zielone. Dodatkowo liście są drobne i krawędziami zakrzywiają się ku górze.

W praktyce wizualne oznaki deficytu siarki na rzepaku występują przy skrajnym niedożywieniu. O wiele częściej mamy do czynienia z niedoborem ukrytym, który również prowadzi do strat proporcjonalnie do skali zjawiska. Wykrycie tego stanu możliwe jest tylko przy zastosowaniu testów chemicznych, które niestety nie są popularne.

Dlatego w nawożeniu rzepaku warto profilaktycznie stosować nawozy zawierające dodatek siarki siarczanowej, zwłaszcza kiedy nie wiadomo, jaka jest zasobność gleby w ten składnik.

Z umiarem i w relacji do azotu

Strategia nawożenia S powinna uwzględniać zarówno krótko-, jak i długoterminowy wpływ na plon, jakość i ekonomikę produkcji. Plony nasion rzepaku, zarówno odmian populacyjnych, jak i mieszańcowych, są zwykle optymalizowane przy zastosowaniu 15-60 kg S/ha w postaci siarczanu. W praktyce nawozowej dawkę siarki najlepiej odnieść do poziomu nawożenia azotem. Zakłada się, że właściwy stosunek N:S powinien mieścić się w zakresie od 5:1 do 8:1. Według tej relacji dla dawki 200 kg N/ha zapotrzebowanie na siarkę wyniesie 25-40 kg S/ha. W stanowiskach zasobnych lub nawożonych obornikiem można przyjąć, że połowa tej wielkości zostanie dostarczona z zasobów glebowych.

Siarka zastosowana w nadmiarze silnie zakwasza glebę oraz pogarsza jakość nasion. Wykazano, że nawożenie S zwiększa stężenie glukozynolanów w nasionach. Jednocześnie stwierdzono, że zawartość tych związków przy optymalnym stosunku N:S mieści się poniżej dopuszczalnych poziomów, a stosowanie S w celu maksymalizacji plonu nasion, nawet przy wysokich dawkach miało ogólnie korzystny wpływ na jego jakość. Azot i siarka są ważnymi składnikami białka, a odpowiednia podaż obu składników odżywczych jest kluczowa dla plonu. Zbyt duża dawka N w połączeniu z niedoborem S prowadzi do zachwiania równowagi składników odżywczych, co ogranicza syntezę białek i wpływa negatywnie na wzrost rzepaku oraz plon nasion. Generalnie zapotrzebowanie na S rośnie wraz ze wzrostem plonów i dawką azotu. W stanowiskach z niedoborem S, zastosowanie wysokich dawek N uwydatnia niedobór S, prowadząc do spadku plonów.

Nawozić na bieżąco

Zasadniczo siarkę należy stosować równolegle z azotem. Siarka w formie siarczanowej nie jest zatrzymywana przez kompleks sorpcyjny. Z tej przyczyny w okresie spoczynku zimowego w warunkach łagodnych i wilgotnych zim łatwo może ulec wymyciu poza zasięg korzeni. Dlatego, podobnie jak azot, należy stosować ją na bieżąco, zgodnie z potrzebami roślin. Rynek nie oferuje pojedynczych nawozów siarkowych zawierających wyłącznie siarkę siarczanową, polecaną do nawożenia w roku uprawy, a szczególnie w okresie wiosennym. Najczęściej składnik ten jest komponentem innych nawozów. W nawożeniu przedsiewnym i wiosennym kluczowe znaczenia ma forma siarczanowa, rozpuszczalna w wodzie. Z nawozów dostępnych na rynku stosowanych doglebowo bogatym źródłem tej postaci jest np. siarczan amonu (24 proc. S), saletrosan 26 (13 proc. S) czy kizeryt (20 proc. S). Ten ostatni jest zalecany w sytuacji, gdy wymagane jest jednoczesne dodatkowe nawożenie magnezem (zawiera 15 proc. Mg). Poza tym niektóre nawozy wieloskładnikowe zawierają kilkuprocentowy dodatek tego pierwiastka.

W celu uzupełninia zasobów glebowych można jesienią po zbiorze przedplonu stosować siarkę elementarną lub siarczan wapnia (gips), zawarty często jako „balast” w nawozach fosforowych, np. superfosfatach lub nawozach wieloskładnikowych, do produkcji których zastosowano niedokwaszone fosforyty. Są to formy bardzo wolno rozpuszczalne w wodzie i wymagają równomiernego wymieszania w całej warstwie ornej, czemu sprzyja uprawa pożniwna. Dostępność składnika z tych źródeł jest ściśle związana z rozdrobnieniem nawozu i aktywnością mikroorganizmów glebowych, które przeprowadzają proces utleniania siarki do jonów siarczanowych (SO₄^2-), formy bezpośrednio dostępnej dla roślin. Proces ten wymaga czasu i sprzyjających warunków temperatury i wilgotności oraz dostępu powietrza. Ta forma nie nadaje się do interwencyjnego nawożenia, natomiast może być źródłem siarki zapasowej, stopniowo uwalnianej przez cały okres wegetacji.

Dokarmianie interwencyjnie

W razie stwierdzenia oznak niedożywienia siarką w okresie wegetacji, można zastosować 2-3 krotnie oprysk w postaci 5 proc. roztworu siedmiowodnego siarczanu magnezu (13 proc. S i 10 proc. Mg). Takich sytuacji należy jednak unikać, a dokarmianie dolistne siarką traktować jako zabieg prewencyjny, ponieważ siarka bardzo wolno przemieszcza się z liści do innych organów rośliny. Poza tym ilość składnika, jaką można dostarczyć tą drogą jest niewielka w stosunku do potrzeb rośliny. Podczas jednego zabiegu i wydatku cieczy opryskowej 200 l/ha będzie to zaledwie 1,3 kg S/ha, a z tej ilości tylko część zostanie pobrana. Tempo absorpcji składników pokarmowych przez liście jest silnie zróżnicowane. Siarka jest pobierana bardzo wolno. Podaje się, że średni czas absorpcji połowy dawki siarki z aplikacji dolistnej wynosi 8 dni. Dla porównania dla azotu okres ten wynosi 0,5-2 godzin, a dla magnezu 2-5 godzin.

Potrzeby pokarmowe rzepaku na 1 tonę nasion z odpowiednią ilością słomy

Źródło: http://iung.pl/dpr/potrzeby.html

Artykuł ukazał się w wydaniu 07/2023 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ