Nowoczesne żywienie cieląt w oparciu o startery

Prawidłowy odchów cieląt to dla hodowców bydła bardzo ważne, ale niestety też trudne, zadanie. Pozwala on uniknąć hodowcom strat w postaci niedostatecznego wzrostu i rozwoju cieląt w pierwszych okresach życia, zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób, które mogłyby mieć negatywny wpływ przy późniejszym użytkowaniu zwierząt. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na odpowiednie zdrowie i kondycję cieląt jest prawidłowe ich żywienie w poszczególnych okresach rozwoju, w tym w okresie stymulacji rozwoju przewodu pokarmowego. Przewód pokarmowy cielęcia po urodzeniu wygląda zupełnie inaczej niż u dorosłego przeżuwacza. Najbardziej rozwiniętą częścią jest trawieniec, a stosunek jego objętości do objętości przedżołądków (żwacza, czepca i ksiąg) wynosi 70:30. Stosunek ten jednak z czasem się zmienia - w wieku około 3 miesięcy proporcje tych części żołądka wynoszą 15:85, a u dorosłych przeżuwaczy 10:90.

Żywienie cieląt dzieli się na kilka okresów, w których następują istotne zmiany rodzaju i proporcji poszczególnych komponentów dawki żywieniowej. Związane jest to z rozwojem układu pokarmowego młodych przeżuwaczy, ale również ze stopniowym przyzwyczajaniem ich do nowych pasz, które będą stosowane w dorosłym życiu. Hodowca może sterować tym procesem, podając cielętom odpowiednie pasze stałe, praktycznie od pierwszych dni życia. A więc już w okresie pojenia mlekiem lub preparatem mlekozastępczym należy zadbać o jak najszybszy i prawidłowy rozwój przewodu pokarmowego, a przede wszystkim żwacza. Można to osiągnąć stosując obok pasz płynnych odpowiednie pasze stałe.

Po zakończeniu okresu podawania siary rozpoczyna się pojenie cieląt paszami płynnymi (mlekiem, preparatami mlekozastępczymi) i stopniowe wprowadzania do żywienia pasz stałych. Powinny pojawić się one w żywieniu cieląt już w drugim tygodniu życia (a nawet w pierwszym, od 4-5 dnia życia), kiedy podstawę żywienia stanowią pasze płynne. Początkowo rolą pasz stałych jest stymulacja rozwoju układu pokarmowego (przedżołądków), a dopiero w późniejszym okresie zaopatrzenie organizmu w składniki odżywcze. Ponadto stopień pobrania paszy stałej jest wskaźnikiem dla hodowcy mówiącym o tym, że można już zaprzestać odpajania paszami płynnymi. Jeżeli cielę dziennie spożyje 0,8-1,6 kg paszy stałej oznacza to koniec okresu odpajania mlekiem lub preparatem mlekozastępczym.

Pierwsze pasze stałe w postaci gniecionego lub całego ziarna owsa, jęczmienia, kukurydzy, mieszanki starter w postaci granulatu paszy treściwej z domieszką całych lub gniecionych ziaren zbóż (najlepiej kukurydzy), mieszanki starter typu musli z dodatkiem całych lub gniecionych ziaren zbóż cielęta powinny otrzymywać, jak już wspomniano, od pierwszego tygodnia życia. Podawanie cielętom pasz treściwych, w tym ziarna kukurydzy przyspiesza rozwój przedżołądków, a zwłaszcza żwacza. W żwaczu dochodzi do fermentacji propionowej i masłowej, a kwasy (propionowy i masłowy) stymulują rozwój brodawek żwaczowych. Dodatkowo próba rozgryzania/rozcierania całych ziaren zbóż przez cielęta służy rozwojowi mięśni żuchwy, a także pośrednio mięśni żwacza. Pomimo, że na początku cielęta pobierają stosunkowo mało pasz treściwych, należy jednak zadbać, aby pasza ta była dla nich dostępna cały czas. Siano nie jest w nowych systemach żywienia cieląt optymalnym rozwiązaniem żywieniowym. Znacznie lepszy rozwój nabłonka przedżołądków występuje przy stosowaniu mieszanek pasz treściwych typu starter. Dobrej jakości siano można wykorzystywać natomiast jako uzupełnienie mieszanki paszy treściwej z całym ziarnem. Dla prawidłowego rozwoju mikroflory konieczne jest podawanie świeżej, czystej wody, która powinna być dostępna już od pierwszego dnia życia zwierzęcia. Zaleca się by na każdy 1 kg pobranego startera cielę miało możliwość pobrania 4 l świeżej wody. Bez dostępu do wody nie osiągnie się satysfakcjonującego pobrania paszy stałej i nie obniży kosztów odchowu cieląt.

Czym powinien charakteryzować się dobry starter dla cieląt?

Dobry starter dla cieląt to taki, który jest chętnie i łatwo pobierany przez zwierzęta, przez co gwarantuje większe pobranie składników pokarmowych. Smaczny starter oznacza także mniejszy stres podczas odsadzenia cielęcia. Wszystkie te czynniki przekładają się w konsekwencji na lepsze przyrosty masy ciała, zdrowsze zwierzęta, a w dalszej perspektywie większą wydajność mleczną, szczególnie w pierwszej laktacji. W przypadku młodych przeżuwaczy dobry starter to również taki, który gwarantuje szybki i efektywny rozwój przewodu pokarmowego, głównie nabłonka żwacza. Dobry starter powinien być efektywnie wykorzystywany przez cielęta, a przyrosty masy ciała jak najwyższe z każdego pobranego kg startera. Ważny jest również aspekt ekonomiczny, czyli opłacalność stosowania pasz starterowych (nie oznacza to jednak, że hodowcy powinni korzystać z pasz najtańszych, w pierwszej kolejności należy zwracać uwagę na ich jakość).

Komponenty startera dla cieląt:

• śruta poekstrakcyjna sojowa, rzepakowa, lniana,
• śruty zbożowe (owies, jęczmień, pszenżyto, pszenica, kukurydza),
• otręby pszenne,
• wywary zbożowe,
• drożdże,
• melasa,
• produkty uboczne przemysłu mleczarskiego,
• probiotyki,
• dodatki zapachowo-smakowe,
• premiks mineralno-witaminowy,
• dodatek siekanej paszy objętościowej (siana).

Najważniejszym komponentem startera jest kukurydza. Jej podawanie przyczynia się do lepszych przyrostów. Ponadto cielęta mają wyższe pH żwacza, bo skrobia kukurydzy jest wolniej fermentowana w żwaczu w porównaniu do innych zbóż, co przekłada się z kolei na mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia kwasicy u cieląt. W starterze preferowane są także inne zboża (np. owies, jęczmień), które nie są poddane obróbce termicznej. Dodatek melasy zwiększa smakowitość paszy, stymuluje rozwój brodawek żwaczowych, ale jej udział powinien być niski. Badania wskazują, że cielęta, które od pierwszych dni życia otrzymują również w dawce pokarmowej niewielkie ilości siekanej paszy objętościowej (siana) pobierają chętniej starter i osiągają wyższe przyrosty masy ciała.

Granulat i musli jako przykłady nowoczesnych starterów dla cieląt

Praktycznie każda firma paszowa posiada w swoim asortymencie startery dla cieląt. Przykładami starterów, którymi można zastąpić mieszanki treściwe przygotowywane w gospodarstwie są startery w formie granulatu lub w formie musli. Granulat podawany jest cielętom z domieszką całych lub gniecionych ziaren zbóż (najlepiej kukurydzy). Mieszanki takie mogą zawierać dodatki fitogeniczne ułatwiające adaptację cieląt do pasz stałych, wspomagające rozwój przewodu pokarmowego oraz zabezpieczające przed problemami trawiennymi, w tym biegunkami. Ponadto pobudzają odnowę nabłonka przewodu pokarmowego, działanie antybakteryjne w świetle przewodu pokarmowego oraz system immunologiczny, co przekłada się na wyższe dzienne przyrosty masy ciała.

Z kolei starter typu musli jest to mieszanina granulatu (pasz białkowych z minerałami i witaminami) oraz ziaren zbóż (całych, gniecionych, poddanych obróbce termicznej). W mieszance może znaleźć się także siekane na cząstki o długości 2-4 cm siano, a także inne dodatki, np. melasa, nasiona roślin oleistych, suszone owoce i warzywa. Odpowiednio wysoki udział błonnika, np. pochodzącego z lnu wspomaga utrzymanie prawidłowej konsystencji odchodów oraz działa pobudzająco na ukrwienie i perystaltykę jelit. Wysoka zawartość substancji antyutleniających obniża wrażliwość cieląt na sytuacje stresogenne.

Badania wskazują, że starter w postaci musli jest chętniej pobierany przez cielęta w porównaniu do startera w postaci granulatu. Jednak cielęta żywione granulatem efektywniej wykorzystują pasze. Zalety i wady starterów w postaci granulatu i musli przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Zalety i wady stosowania starterów w postaci granulatu i musli [Górka, 2017]

dr hab. inż. Mariusz Bogucki

UTP w Bydgoszczy

Artykuł ukazał się w nr 4/2020 magazynu „Trouw i MY”

Polecamy Sprayfo Avanta. To innowacyjne mieszanki starterowe  i koncentraty dla cieląt  charakteryzujące się wyjątkowo dobrym smakiem,  bardzo dobrą pobieralnością oraz specjalnie dobranym składem surowcowym, dostosowanym do potrzeb najmłodszych i najbardziej wymagających cieląt. Dostępne również w wersji bez GMO. Sprayfo Avanta Musli i Sprayfo Avanta Master to produkty dostosowane  do łącznego stosowania z preparatami mlekozastępczymi Sprayfo linii Life Start, zapewniające najlepszy odchów i maksymalne przyrosty cieląt

Więcej szczegółów można znaleźć tutaj: http://trouw.pl/Search/?q=avanta&in=products