Wołek zbożowy – ważny szkodnik magazynowy
Wołki zbożowe (Sitophilus granaria) to owady, które potrafią wyrządzić ogromne szkody w przechowywanym ziarnie. Ich obecność trudno wykryć – unikają światła, a larwy rozwijają się wewnątrz ziarniaków. Efektem ich żerowania są straty masy, pogorszenie jakości ziarna i ryzyko rozwoju grzybów. W Polsce szacuje się, że wołek może zniszczyć nawet 5% zapasów, a globalnie straty sięgają 10 proc. zbiorów.
Dorosły wołek zbożowy ma długość od 2,5 do 5 mm, ciemne, błyszczące ciało i charakterystyczny ryjek, którym przebija ziarno, by złożyć w nim jajo. Cały rozwój larwalny odbywa się wewnątrz ziarniaka, który stanowi jednocześnie schronienie i źródło pożywienia. W optymalnych warunkach, czyli przy temperaturze około 26°C i wilgotności ziarna powyżej 14%, jedno pokolenie rozwija się w ciągu zaledwie 35 dni. W chłodniejszych lub bardziej suchych warunkach cykl ten może się znacznie wydłużyć, a aktywność samic zostaje zahamowana. Przy temperaturze poniżej 10°C składanie jaj ustaje, a długotrwałe działanie mrozu może prowadzić do śmierci owadów. W Polsce wołek może wydać 2–3 pokolenia rocznie, a samica w ciągu życia składa nawet 200 jaj.
Rozkruszek mączny – groźny szkodnik w magazynach zbożowych
Skutki obecności szkodnika
Obecność wołka zbożowego w magazynowanym ziarnie niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji. Poza fizycznym ubytkiem masy, ziarno zostaje zanieczyszczone odchodami, wylinkami i martwymi osobnikami, co obniża jego wartość handlową i użytkową. Dodatkowo, intensywna aktywność owadów prowadzi do wzrostu temperatury i wilgotności w masie zboża, co sprzyja rozwojowi grzybów i bakterii. Zainfekowane partie mogą tracić zdolność kiełkowania, a ich spożycie przez ludzi lub zwierzęta może prowadzić do problemów zdrowotnych, zwłaszcza alergii i zaburzeń trawiennych. Mąka z porażonego ziarna ma żółtawy kolor, gorzki smak i traci właściwości wypiekowe.
Wołek zbożowy - wczesne wykrywanie i monitoring
Skuteczna ochrona zaczyna się od regularnego monitoringu. Do wykrywania obecności szkodnika stosuje się pułapki feromonowe, które przyciągają dorosłe osobniki, umożliwiając ocenę liczebności populacji. Inną metodą jest badanie próbek ziarna za pomocą testów flotacyjnych – ziarno zalewa się wodą, a uszkodzone przez larwy ziarniaki wypływają na powierzchnię. Warto również kontrolować temperaturę i wilgotność w magazynie, ponieważ ich nagły wzrost może świadczyć o aktywności owadów. W wielu krajach za próg szkodliwości przyjęto obecność dwóch wołków w jednym kilogramie ziarna.
Skuteczne metody zwalczania
Zwalczanie wołka zbożowego wymaga połączenia działań profilaktycznych i interwencyjnych. Przed sezonem przechowalniczym należy dokładnie oczyścić i osuszyć magazyn, usunąć resztki starego ziarna oraz przeprowadzić dezynsekcję. W przypadku stwierdzenia obecności szkodników, sięga się po środki chemiczne aplikowane w formie oprysku lub przeprowadza zabieg fumigacji. Wśród najczęściej stosowanych substancji czynnych znajdują się:
- Pirymifos metylowy – insektycyd kontaktowy i żołądkowy, skuteczny w dezynsekcji ziarna oraz pustych pomieszczeń. Zawarty m.in. . w preparatach Actellic 500 EC, Rovar 500 EC, Wołek 500 EC, Celtic Świeca 20 FU.
- Deltametryna – substancja o szybkim działaniu kontaktowym, obecna w środkach takich jak np. Granprotec.
- Fosforek glinu (III) – fumigant stosowany w formie tabletek lub granulatów, wykorzystywany do gazowania całych pryzm zboża. Obecny w preparatach Phostoxin Tablet, Delicia Gastoxin, Quickphos Bags.
- Fosforek magnezu (II) – alternatywny fumigant, stosowany m.in. . w Degesch Plates/Strips.
- Diatomit (ziemia okrzemkowa) – środek działający przez uszkodzenie kutikuli owadów, obecny w preparacie SilicoSec.
- Fluorek sulfurylu – gazowy insektycyd do dezynsekcji pomieszczeń i kontenerów, dostępny jako ProFume.
- Pyretryny – naturalne związki o działaniu kontaktowym, obecne w Pygrain New.
Preparaty te można stosować zgodnie z zaleceniami producenta, uwzględniając typ magazynu, rodzaj przechowywanego ziarna oraz poziom porażenia. W przypadku fumigacji niezbędne jest zachowanie szczególnych środków ostrożności i przeprowadzenie zabiegu przez przeszkolony personel.
Metody biologiczne
Coraz większą popularność zyskują także metody biologiczne, np. wykorzystanie bakterii Bacillus thuringiensis, które są bezpieczne dla ludzi i zwierząt. Działają selektywnie, nie wpływając negatywnie na jakość ziarna, a jednocześnie skutecznie ograniczają populację szkodników w magazynach.
Podsumowując, wołek zbożowy to szkodnik, którego nie wolno lekceważyć. Jego obecność w magazynach zbożowych może prowadzić do poważnych strat i problemów jakościowych. Kluczem do skutecznej ochrony jest profilaktyka, systematyczny monitoring oraz szybka reakcja w przypadku wykrycia zagrożenia.
