Duży udział zbóż w strukturze zasiewów powoduje często tzw. zmęczenie gleby, czyli zmniejszenie jej produkcyjności, co przekłada się na spadek plonowania. Sposobem łagodzenia następstw uprawy zbóż po sobie jest wysiewanie międzyplonów.
Duży udział zbóż w strukturze zasiewów powoduje często tzw. zmęczenie gleby, czyli zmniejszenie jej produkcyjności, co przekłada się na spadek plonowania. Sposobem łagodzenia następstw uprawy zbóż po sobie jest wysiewanie międzyplonów.
Spełniają one warunki zawsze zielonego pola, dzięki czemu chronią glebę przed erozją oraz zapobiegają przedostawaniu się składników nawozowych do wód gruntowych. Przyorana biomasa międzyplonów stanowi dopływ dodatkowej ilości węgla organicznego (tab. 1), który zwiększa zawartość substancji organicznej w glebie, poprawia aktywność biologiczną oraz korzystnie wpływa na jej stan fitosanitarny.
Wielu rolników uważa, że międzyplony (poplony) są wysiewane tylko w celu pozyskania dofinansowania z Unii Europejskiej, czyli "na dopłatę". Jest to jednak bardzo mylne myślenie, gdyż uprawa międzyplonów niesie za sobą...
Wniesiona materia organiczna jest źródłem energii dla pożytecznych mikoorganizmów, a więc zwiększa się ich różnorodność i liczebność, co z kolei przeciwdziała rozwojowi patogenów wywołujących choroby (głównie zgorzel siewek, choroby podstawy źdźbła oraz łamliwość źdźbła zbóż i traw). Ponadto międzyplony poprawiają właściwości sorpcyjne, buforowe, filtracyjne i retencyjne gleby.
Sucha masa organiczna wprowadzona do gleby z międzyplonów często porównywana jest do zastosowania połowy dawki obornika. Zmniejszenie pogłowia zwierząt gospodarskich i zmniejszająca się w związku z tym produkcja obornika skłaniają do poszukiwania alternatywnych metod nawożenia spełniających zasady integrowanej i ekologicznej uprawy. Takim rozwiązaniem jest zastosowanie międzyplonów, które wpływają na zwiększenie produkcyjności roślin uprawianych w plonie głównym (tab. 2).
Wsiewane w roślinę ochronną
Jednym z rodzajów międzyplonów są wsiewki, które w odróżnieniu od pozostałych (ścierniskowe i ozime) uprawiane są jednocześnie z gatunkiem głównym. Wsiewane są one wiosną w zboża jare (najczęściej jęczmień), rzadziej w zboża ozime (żyto, pszenżyto). Roślina, w którą wsiewane są międzyplony nazywana jest rośliną ochronną lub towarzyszącą.
Po zbiorze rzepaku oraz zbóż nie należy zbyt długo zwlekać z siewem międzyplonów, żeby dać roślinom czas na zbudowanie odpowiedniej biomasy. Łubiny najlepiej wysiać jest do końca lipca. Czasu zostało więc niewiele. Są jednak też inne...
Wsiewki powinny charakteryzować się powolnym wzrostem na początku wegetacji oraz dobrze znosić zacienianie, ponieważ zwiększanie ich biomasy i gromadzenie plonu następuje dopiero po zbiorze rośliny ochronnej uprawianej w plonie głównym (sierpień, wrzesień).
Jak dobrać gatunek?
Dobór gatunku uzależniony jest od wymagań glebowych i wodnych, rodzaju rośliny towarzyszącej oraz sposobu zagospodarowania wytworzonej biomasy (pasza lub nawóz).
Najczęściej uprawiane wsiewki to trawy (życica trwała, wielokwiatowa, westerwoldzka, kupkówka pospolita, rajgras wyniosły i stokłosa bezostna), rośliny bobowate drobnonasienne (seradela, lucerna nerkowata, koniczyna czerwona, biała i perska) i ich mieszanki z trawami, a także marchew pastewna i cykoria.
Na glebach lekkich najchętniej uprawianą wsiewką jest seradela, którą z reguły wsiewa się w żyto lub pszenżyto ozime oraz w niektóre zboża jare (owies).
Międzyplony, to rośliny uprawiane między dwoma plonami głównymi z przeznaczeniem na paszę lub zielony nawóz. Najbardziej popularna forma to międzyplony ścierniskowe. Niekiedy w ich uprawie pojawia się problem z chwastami. Od...
Seradela jest rośliną o małych wymaganiach glebowych i pokarmowych i dużej odporności na przymrozki, dzięki czemu można ją wcześnie wysiać wiosną i długo użytkować jesienią. Jest to gatunek, który dostarcza wartościowej, lekkostrawnej paszy, o korzystnym składzie chemicznym, chętnie zjadanej przez zwierzęta. Wadą seradeli jest duża zmienność plonowania w latach, uzależniona głównie od przebiegu warunków pogodowych w okresie wegetacji (głównie opadów).
Seradela na ogół nie wpływa negatywnie na plon rośliny ochronnej, natomiast podobnie jak inne międzyplony zwiększa zwartość łanu stwarzając większą konkurencję dla chwastów, co ma duże znaczenie zwłaszcza w ekologicznym systemie gospodarowania (tab. 3).
Gatunkiem o niewielkich wymaganiach glebowych, ale mniejszej odporności na przymrozki jest lucerna nerkowata, która może być wsiewana od połowy kwietnia i zbierana do połowy października. Większe wymagania glebowe i wodne ma natomiast koniczyna czerwona i perska, które słabo znoszą okresy posuszne.
Trawy z kolei wymagają gleb żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe, ale są bardziej odporne na okresowe niedobory wody w porównaniu z roślinami bobowatymi. Dobrym rozwiązaniem są również mieszanki bobowato-trawiaste np. życice z koniczyną czerwoną. Wsiewane w jęczmień jary lub owies stanowią wartościową paszę oraz zapewniają stabilne plonowanie.
Uproszczone zmianowania, zwłaszcza z dużym udziałem zbóż, źle wpływają na plonowanie roślin i ich zdrowotność, a także przyczyniają się do niekorzystnych zmian w środowisku glebowym. Jednym ze sposobów zapobiegania temu jest uprawa...
Sięgnąć po dopłatę
Uprawa międzyplonów jest jednym z elementów objętych dofinansowaniem programów rolno-środowiskowych, realizowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Wsiewki traw lub roślin bobowatych drobnonasiennych uznawane są za obszary proekologiczne.
Należy jednak pamiętać, że w celu uzyskania dofinansowania obowiązuje zakaz stosowania środków ochrony roślin i zaprawiania nasion, który w przypadku wsiewek liczy się od momentu zbioru uprawy głównej, przez co najmniej osiem tygodni, lub do momentu wysiewu kolejnej uprawy głównej.
Dopłata do uprawy międzyplonów w ramach programu Ochrona gleb i wód wynosi obecnie 650 zł/ha. Ze względu na niewykorzystanie puli funduszy z poprzedniego programu, obowiązujące stawki dopłat pochodzą z PROW 2014-2020, a termin na ich wykorzystanie został przesunięty do 2023 r.
|
Tabela 1. Zawartość węgla ogólnego (%) w warstwie ornej gleby w zależności od gatunku rośliny ochronnej i rodzaju wsiewki.Wsiewki międzyplonowe
|
Roślina ochronna
|
Średnio
|
|
żyto ozime
|
pszenżyto ozime
|
jęczmień jary
|
owies
|
|
Seradela pastewna
|
0,72
|
0,68
|
0,74
|
0,75
|
0,72
|
|
Koniczyna biała
|
0,71
|
0,73
|
0,74
|
0,77
|
0,74
|
|
Koniczyna czerwona
|
0,76
|
0,72
|
0,76
|
0,81
|
0,76
|
|
Lucerna chmielowa
|
0,71
|
0,71
|
0,74
|
0,77
|
0,73
|
|
Nostrzyk biały
|
0,71
|
0,70
|
0,75
|
0,68
|
0,71
|
|
Życica westerwoldzka
|
0,74
|
0,77
|
0,74
|
0,76
|
0,75
|
|
Obiekt kontrolny (bez wsiewki)
|
0,66
|
0,67
|
0,68
|
0,68
|
0,67
|
Źródło: Pałys i in. 2009
Tabela 2. Plon ogólny świeżej masy bulw ziemniaka (t/ha) w zależności od systemu produkcji i sposobu nawożenia.
|
Rodzaj nawożenia
|
System produkcji
|
Średnie
|
|
integrowany
|
ekologiczny
|
|
Obornik
|
44,6
|
31,8
|
38,2
|
|
Koniczyna perska
|
43,8
|
31,5
|
37,7
|
|
Życica westerwoldzka
|
37,2
|
27,6
|
32,4
|
|
Koniczyna perska – mulcz
|
45,9
|
33,2
|
39,6
|
|
Życica westerwoldzka – mulcz
|
35,8
|
25,0
|
30,4
|
|
Obiekt kontrolny (bez nawożenia)
|
28,7
|
23,7
|
26,2
|
Źródło: Płaza i in. 2013
Tabela 3. Plony i stopień zachwaszczenia zbóż uprawianych w siewie czystym i z wsiewką z seradeli w warunkach produkcyjnych gospodarstwa ekologicznego (średnia z 3 lat).
|
Sposób uprawy
|
Sucha masa chwastów
(g/m2)
|
Liczba chwastów (szt./m)
|
Plon ziarna zbóż
(t/ha)
|
Plon zielonej masy wsiewki (t/ha)
|
|
Owies
|
109,5
|
116,0
|
4,18
|
-
|
|
Owies z wsiewką seradeli
|
39,3
|
49,7
|
4,23
|
3,40
|
|
Pszenica orkisz
|
62,2
|
204,9
|
3,70
|
-
|
|
Pszenica orkisz z wsiewką seradeli
|
36,0
|
141,2
|
3,74
|
3,60
|
|
Żyto ozime
|
95,5
|
321,8
|
3,72
|
-
|
|
Żyto z wsiewką seradeli
|
48,7
|
264,3
|
3,58
|
4,20
|
Źródło: Staniak i in. 2015
-
Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 6 -2021 - ZAPRENUMERUJ
