Sztuka odnawiania i zakładania użytków zielonych

Co należy zrobić, aby łąki i pastwiska dostarczały satysfakcjonujących plonów porównywalnych z najlepszymi uprawami na gruntach ornych? Po pierwsze traktować je równorzędnie z uprawami polowymi, a po drugie posiąść umiejętność rozpoznawania roślin lub zwrócić się o pomoc do specjalisty. Co jeszcze decyduje o potencjale produkcyjnym trwałych i polowych użytków zielonych?

Trwałość użytkowania łąk i pastwisk jest podstawą ich podziału na trwałe i polowe użytki zielone (TUZ i PUZ). Potencjał obu typów kształtowany jest przez szereg tych samych czynników siedliskowych (bonitacja, odczyn gleby, zasobność w materię organiczną i składniki pokarmowe) i antropogenicznych (nawożenie, zabiegi pielęgnacyjne, terminy zbiorów, intensywność użytkowania).

Łąki wysuszone, ale o szacowaniu strat nie ma mowy

Według resortu rolnictwa, nie ma możliwości określenia klimatycznego bilansu wodnego (KBW) dla użytków zielonych. Dlatego nie ma jak szacować szkód na łąkach, mimo że straty z powodu suszy są naprawdę duże. Brak monitorowania...

czytaj więcej

Ich znaczenie jest niewspółmiernie różne

Trwałe użytki zielone to wielogatunkowe zbiorowiska roślinne, o ustabilizowanym, kształtowanym przez dziesięciolecia składzie botanicznym. To tereny stale zadarnione, na których niemożliwe jest coroczne użytkowanie płużne ze względu na okresowy zbyt wysoki poziom wód gruntowych. Są to przede wszystkim łąki kośne usytuowane na podłożu organicznym (bagienne i pobagienne - murszowe, murszowate i murszaste) o różnym stopniu mineralizacji i grubości podłoża torfowego. Z częstej orki wyeliminowane są także podlegające okresowym wolno obsychającym zalewom łęgi - mineralne i mineralno-organiczne, mady dolinowe z wyraźnie zarysowanym procesem błotnym. W tej grupie znajdują się również stanowiska stoczyste, z dużym udziałem kamienistych części szkieletowych. W Polsce w tej grupie jest łącznie około 3 mln ha, różnie reagujących na warunki pogodowe. Można się było o tym przekonać w ostatnich dwóch latach. Nadmiary opadów w 2017 r. oraz nie kończące się susze połączone z wysokimi temperaturami w 2018 r. razem z bezśnieżnymi zimami doprowadziły do degradacji składu botanicznego TUZ i drastycznie obniżyły plonowanie oraz wartość żywieniową runi. Tereny te istotnie niszczą również ciągle pogłębiające się zaniedbania melioracyjne.

Takiego opadu nikt się nie spodziewał!

Nie od dziś wiadomo, że po upałach przychodzi ochłodzenie, które zwiastują burze z deszczem lub nawałnice z gradem czy też silnym wiatrem. Również tym razem potwierdziła się reguła. W dniu 14.08 br. nad miejscowością Chobotki (powiat...

czytaj więcej

Polowe użytki zielone to około 200-300 tys. ha łąk i pastwisk zakładanych na gruntach ornych na krótki czas (od 1 do 4-5 lat). Wymagają one niepowtarzających się (szczególnie dla zasiewów lucern) nowych stanowisk. Wszelkie błędy w niepoprawnym doborze gatunków i odmian do mieszanek, szczególnie do odczynu gleby, są w tym przypadku bardziej widoczne niż na trwałych użytkach zielonych. Do tej kategorii można także zaliczyć międzyplony jare oraz ozime z trawami i motylkowatymi drobnonasiennymi. Są to przede wszystkim siewy krótkotrwałych życic (westerwoldzkiej, wielokwiatowej i mieszańcowej) z wybranymi koniczynami, a w międzyplonie ozimym także z wyką ozimą. Ich powierzchnia jest ciągle zbyt mała.

Łączy je jedna wspólna cecha

Są to trawy pastewne różniące się między sobą budową morfologiczną, wymaganiami siedliskowymi i wartością żywieniową. O ich głównym kierunku użytkowania decyduje wysokość i struktura pędów wegetatywnych. Ważne są także: trwałość, smakowitość, strawność, specyfika składu chemicznego, agresywność, wymagania siedliskowe oraz odporność na niedobory opadów, zalewy powierzchniowe, wysokie stany wód gruntowych, wymarzanie w warunkach bezśnieżnych zim. Do tego zróżnicowania dochodzą jeszcze predyspozycje odmianowe i ich krajowe lub zagraniczne pochodzenie.

Jak przywracać zdegradowanym użytkom zielonym wysoką wydajność?

Silnie zdegradowane łąki i pastwiska przynoszą bardzo mały i słaby jakościowo plon. Dlatego jeśli istnieje tylko taka możliwość, to rolnicy chcący, aby dany użytek zielony przynosił maksimum korzyści powinni regularnie co kilka lat (w miarę...

czytaj więcej

Priorytetem jest trafny wybór mieszanek

Specyfika siedlisk i ciągle nie poznany do końca indywidualizm gatunków i odmian wymaga znajomości w zakresie trafnego wyboru niekiedy kilku mieszanek siewnych w obrębie jednego gospodarstwa. Dobór mieszanek zależy też od sposobu renowacji użytków zielonych (pełna uprawa i podsiew), intensywności użytkowania z uwzględnieniem stosowania nawozów organicznych i wykorzystaniem herbicydów do zwalczania uciążliwych chwastów jedno- i dwuliściennych. W trudnej i ciągle jeszcze niestety świadomie nawet zaniedbywanej łąkarskiej sztuce trafny wybór mieszanek ma priorytetowe znaczenie.

Warto skorzystać z fachowych porad

Przy niewystarczającej wiedzy w zakresie łąkarstwa można, a wręcz należy trzeba szukać wsparcia u producentów oraz specjalistów w tym zakresie. Rolnicy na co dzień korzystają z doradztwa u wielu specjalistów, wydaje się, że w najmniejszym stopniu w zakresie łąkarstwa. Oczywiście o wysiewie mieszanek można decydować samodzielnie. Powinno to jednak być związane z dobrą znajomością gatunków i odmian, ich biologii, a także wzajemnych proporcji w mieszance, przygotowywanej w zależności od sposobu użytkowania i trwałości łąk i pastwisk.

Pastwiskowe użytkowanie coraz rzadziej spotykane

Zwierzęta na pastwisku, szczególnie krowy mleczne, to w dzisiejszych czasach dość niecodzienny widok. Dzieje się tak za sprawą intensyfikacji produkcji oraz powiększania skali produkcji. W wielu regionach Polski, w tym również...

czytaj więcej

Kośne, kośno-pastwiskowe i pastwiskowe

Podział traw pastewnych wynika z ich przydatności do sposobu użytkowania warunkowanej morfologicznym zróżnicowaniem pędów wegetatywnych. W grupie gatunków traw kośnych występują wyłącznie lub dominują pędy wegetatywne wydłużone. Niektóre z nich występują w siedliskach zbyt mokrych, aby można je było wypasać. W grupie traw wysokich kośno-pastwiskowych występują zarówno pędy wegetatywne wydłużone, jak i skrócone, a w trzeciej nielicznej gatunkowo grupie traw pastwiskowych występują wyłącznie pędy wegetatywne skrócone. W tabeli przedstawiono kilkanaście gatunków traw pastewnych uprawianych na nasiona i wykorzystywanych w komponowaniu mieszanek. Usystematyzowano je zgodnie z wymaganiami wilgotnościowymi - od wymagań największych, przez umiarkowane, do posusznych. Niestety nie wszystkie nasiona są produkowane w Polsce. Rola odmiany jest niedoceniana i często sprowadzana do rangi marginalnej. Do mieszanek wybiera się często te odmiany, które są dostępne, a nie te które powinny wchodzić w jej skład, co ma oczywiście ujemny wpływ na potencjał produkcyjny użytków zielonych.

Jak zadbać o trwałość?

Na koszonych łąkach powinny dominować trawy wysokie nazywane nadrostowymi, czyli z dwóch pierwszych grup. Pożądany jest także około 35 proc. udział traw niskich, stanowiących w architekturze łanu trawy podszywkowe zagęszczające najniższą warstwę runi, z 5-15 proc. dodatkiem koniczyn. Na pastwiskach nie należy wysiewać traw nadrostowych z I grupy.

Ważną cechą dla trwałości łąk i pastwisk jest także obecność gatunków wytwarzających rozłogi podziemne (podkreślone w zestawieniu), które są organami ich wegetatywnego rozwoju. W składzie mieszanek siewnych występują zazwyczaj 3 gatunki koniczyn, najczęściej łąkowa (czerwona) i biała, a na wilgotniejszych stanowiskach dodatkowo koniczyna szwedzka (białoróżowa). Na polowych użytkach zielonych ważnymi gatunkami uzupełniającymi skład mieszanek są odmiany lucerny siewnej i niekiedy komonicy zwyczajnej.

W wielogatunkowej mnogości traw występujących na trwałych i polowych użytkach zielonych znajduje się również wiele innych gatunków nieuprawnych, czyli samorzutnie pojawiających się, o specyficznych właściwościach i różnej wartości pastewnej. Najczęściej są to trawy najmniej pożądane, o znikomej bądź szkodliwej przydatności pastewnej, które także warto znać.

Tabela. Podział traw pastewnych wykorzystywanych do komponowania mieszanek

Gatunki podkreślone - z rozłogami podziemnymi, świetnie uszczelniające i zadarniające teren

• Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 10-2018 - ZAPRENUMERUJ